ایجاد چارچوب‌های ارزیابی

مولفه‌های کلیدی ایجاد چارچوب‌های ارزیابی

 9-3-1. شفاف سازی اهداف برنامه: چارچوب‌های ارزیابی با بیان واضح اهداف، نتایج و اهداف برنامه آغاز می‌شود. سازمان‌های غیر دولتی باید هدف خود را از طریق برنامه‌های خود، از جمله نتایج مورد نظر، ذینفعان و جمعیت‌های هدف، برای هدایت توسعه طرح‌ها و روش‌های ارزیابی تعریف کنند.

 9-3-2. شناسایی شاخص‌های کلیدی عملکرد: شاخص‌های کلیدی عملکرد پارامترهای قابل اندازه گیری هستند که برای ارزیابی پیشرفت به سمت اهداف و نتایج برنامه استفاده می‌شوند. سازمان‌های غیر دولتی باید شاخص‌های کلیدی عملکرد مرتبط با اهداف برنامه، مانند خروجی‌ها، نتایج و تأثیرات را شناسایی کنند تا عملکرد برنامه را به طور سیستماتیک ردیابی و اندازه‌گیری کنند.

 9-3-3. انتخاب روش‌های ارزیابی: روش‌های ارزیابی شامل رویکردهای کمی و کیفی است که برای جمع آوری، تجزیه، تحلیل و تفسیر داده‌ها برای ارزیابی سودمندی و تأثیر برنامه استفاده می‌شود. سازمان‌های غیر دولتی باید روش‌های ارزیابی مناسب را بر اساس اهداف برنامه، زمینه، منابع و نیازهای ذینفعان از جمله نظر سنجی، مصاحبه، گروه‌های متمرکز، مطالعات موردی و تکنیک‌های مشارکتی انتخاب کنند.

 9-3-4. توسعه ابزارهای جمع آوری داده‌ها: ابزار جمع آوری داده‌ها ابزارهای هستند که برای جمع آوری اطلاعات از ذینفعان برنامه و شرکا برای ارزیابی عملکرد و نتایج برنامه استفاده می‌شوند. سازمان‌های غیر دولتی باید ابزارهای معیاری گردآوری داده‌ها، مانند پرسشنامه، راهنمای مصاحبه، چک لیست مشاهده و فرم‌های داده را که برای اهداف و روش‌های ارزیابی خاص طراحی شده است، توسعه دهند.

 9-3-5. ایجاد جدول زمانی ارزیابی: جدول زمانی ارزیابی، برنامه و نقاط عطف برای انجام ارزیابی‌ها، جمع آوری داده‌ها و گزارش یافته‌ها را مشخص می‌کند. سازمان‌های غیر دولتی باید جدول‌های زمانی واقع بینانه‌ای ایجاد کنند که شامل فعالیت‌های برنامه، دوره‌های جمع آوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل و گزارش‌دهی باشد و از فیدبک به‌موقع و عملی برای اطلاع مدیریت برنامه و تصمیم گیری اطمینان حاصل کند.

 9-3-6. حصول اطمینان از ملاحظات اخلاقی: چارچوب‌های ارزیابی باید از اصول و دستورالعمل‌های اخلاقی برای حفاظت از حقوق، حریم خصوصی و محرمانه بودن ذینفعان برنامه و شرکت کنندگان پیروی کنند. سازمان‌های غیر دولتی باید رضایت آگاهانه را کسب کرده، محرمانه بودن داده‌ها را حفظ کنند و خطرات احتمالی مرتبط با جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها را کاهش دهند و از رفتار اخلاقی در طول فرآیند ارزیابی اطمینان حاصل کنند.

مزایای ایجاد چارچوب‌های ارزیابی

 ▪️پاسخگویی بهبود یافته: چارچوب‌های ارزیابی با ایجاد انتظارات، استانداردها و معیارهای واضح برای ارزیابی عملکرد و تأثیر برنامه، مسئولیت پذیری را افزایش می‌دهند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند با ارائه بینش‌های مبتنی بر شواهد در مورد سودمندی و نتایج برنامه، پاسخگویی به ذینفعان، اهدا کنندگان و شرکا را نشان دهند.

 ▪️یادگیری و سازگاری پیشرفته: چارچوب‌های ارزیابی با ایجاد بینش، درس‌های آموخته شده و بهترین شیوه‌ها از ارزیابی‌های برنامه، یادگیری و سازگاری را ارتقا می‌دهند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند از یافته‌های ارزیابی برای شناسایی نقاط قوت، ضعف، و زمینه‌های بهبود، تطبیق ستراتیژی‌ها و مداخلات برنامه و افزایش یادگیری و ظرفیت سازمانی در طول زمان استفاده کنند.

 ▪️تصمیم گیری آگاهانه: چارچوب‌های ارزیابی اطلاعات قابل اعتماد و عملی را برای تصمیم گیری آگاهانه در مورد طراحی، اجرا و تخصیص منابع در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می‌دهد. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند از داده‌های ارزیابی برای اولویت بندی سرمایه‌گذاری‌ها، تخصیص مؤثر منابع و بهینه‌سازی ستراتیژی‌های برنامه‌ای برای دستیابی به نتایج و تأثیر مطلوب استفاده کنند.

 ▪️مشارکت ذینفعان: چارچوب‌های ارزیابی، ذینفعان، از جمله ذینفعان، جوامع، اهدا کنندگان و سازمان‌های شریک را در فرآیند ارزیابی مشارکت داده، مشارکت، مالکیت و همکاری را تقویت می‌کنند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند ذینفعان را در تعریف اهداف ارزیابی، جمع آوری داده‌ها، تفسیر یافته‌ها، و انتشار نتایج، ایجاد اعتماد و مشارکت برای مدیریت و اجرای مؤثر برنامه مشارکت دهند.

 ▪️بهبود متداوم: چارچوب‌های ارزیابی از بهبود متداوم پشتیبانی می‌کنند و سازمان‌های غیر دولتی را قادر می‌سازد تا بر عملکرد برنامه نظارت کرده، چالش‌ها و فرصت‌ها را شناسایی کنند و اقدامات اصلاحی و نوآوری‌ها را اجرا نمایند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند از یافته‌های ارزیابی برای اصلاح ستراتیژی‌های برنامه، رسیدگی به نیازهای نو ظهور و افزایش کیفیت، ارتباط و سودمندی برنامه در طول زمان استفاده کنند.

9-4 استفاده از داده‌ها برای بهبود برنامه

استفاده از داده‌ها برای بهبود برنامه شامل تجزیه و تحلیل یافته‌های ارزیابی، ترکیب درس‌های آموخته شده و به کارگیری بینش‌ها برای افزایش کیفیت، سودمندی و تأثیر برنامه است. تصمیم گیری مبتنی بر داده، سازمان‌های غیر دولتی را قادر می‌سازد تا موفقیت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌ها را شناسایی کنند و ستراتیژی‌ها را برای دستیابی به نتایج مطلوب و به حداکثر رساندن تغییرات اجتماعی تطبیق دهند. مدیریت داده ها برای بهبود برنامه در سازمان‌های غیر دولتی فعال در افغانستان بسیار مهم است، زیرا سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا داده‌ها را جمع آوری، تجزیه، تحلیل و برای اطلاع رسانی در تصمیم گیری، شناسایی زمینه‌های بهبود و افزایش سودمندی مداخلات خود استفاده کنند.

 9-4-1.  جمع آوری و ذخیره سازی داده‌ها

 سازمان‌های غیر دولتی داده‌ها را از منابع مختلف از جمله نظر سنجی، مصاحبه، بحث‌های گروه متمرکز و سوابق برنامه‌ها جمع‌آوری می‌کنند تا فعالیت‌ها را نظارت کرده و نتایج را اندازه‌گیری نمایند.

 داده‌ها به طور ایمن در پایگاه‌های داده یا سیستم‌های الکترونیکی ذخیره می‌شوند و از محرمانه بودن و انطباق با مقررات حفاظت از داده‌ها اطمینان حاصل می‌شود.

 به عنوان مثال، یک سازمان غیر دولتی که یک برنامه تغذیه را در افغانستان اجرا می‌کند، داده‌ها را در مورد توزیع غذا، دریافت رژیم غذایی و وضعیت تغذیه ذینفعان جمع آوری می‌کند. این داده‌ها در یک پایگاه داده متمرکز ذخیره می‌شوند و به مدیران برنامه اجازه می‌دهند پیشرفت را دنبال کرده و روندها را در طول زمان شناسایی کنند.

 9-4-2.  تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها:

 سازمان‌های غیر دولتی داده‌ها را با استفاده از نرم افزارهای آماری یا ابزارهای تجسم داده‌ها برای شناسایی الگوها، روندها و همبستگی‌ها تجزیه و تحلیل می کنند.

 تجزیه و تحلیل داده‌ها به سازمان‌های غیر دولتی کمک می‌کند تا بینش در مورد سودمندی برنامه، شناسایی چالش‌ها و اولویت بندی زمینه‌های بهبود پیدا کنند.

 به عنوان مثال، یک سازمان غیر دولتی که در مورد استفاده از مراقبت‌های صحی مادر در روستاهای افغانستان سروی انجام می‌دهد، داده‌ها را برای شناسایی موانع دسترسی، مانند کمبود حمل و نقل یا باورهای فرهنگی، تجزیه و تحلیل می کند. این تجزیه و تحلیل ستراتیژی‌های برنامه را برای بهبود دسترسی به خدمات صحی مادر آگاه می‌کند.

9-4-3.  استفاده از داده‌ها برای تصمیم گیری

 سازمان‌های غیر دولتی از داده‌ها برای تصمیم گیری آگاهانه در مورد طراحی برنامه، اجرا و تخصیص منابع استفاده می‌کنند. تصمیم گیری مبتنی بر داده تضمین می‌کند که مداخلات مبتنی بر شواهد، پاسخگوی نیازهای جامعه و همسو با اهداف سازمانی است. برای مثال، بر اساس داده‌های که میزان حضور کم در جلسات آموزش صحت جامعه را نشان می‌دهد، یک سازمان غیر دولتی ستراتیژی توسعه خود را به گونه‌ی تغییر می‌دهد که مشوق‌های برای مشارکت داشته باشد که منجر به افزایش مشارکت جامعه و جذب دانش می‌شود.

9-4-4.  نظارت و ارزیابی متداوم:

 سازمان‌های غیر دولتی نظارت و ارزیابی متداوم را برای ارزیابی پیشرفت برنامه، اندازه گیری تأثیر و تطبیق ستراتیژی‌ها در زمان واقعی انجام می‌دهند. علاوه بر این، جلسات منظم بررسی داده‌ها و جلسات فیدبک، یادگیری و انطباق بر اساس یافته‌های در حال ظهور را تسهیل می‌کند. برای مثال، یک سازمان غیر دولتی که یک برنامه آموزشی را در افغانستان تطبیق می‌کند، جلسات بررسی ماهانه را برای تجزیه و تحلیل داده‌های حضور دانش آموزان و عملکرد تحصیلی برگزار می‌کند. بر اساس این بررسی‌ها، سازمان غیر دولتی روش‌های تدریس را تنظیم می‌کند و از دانش آموزانی که در معرض خطر عقب ماندن هستند، حمایت بیشتری می‌کند.

 9-4-5.  مکانیزم‌های فیدبک و فرهنگ یادگیری

 سازمان‌های غیر دولتی مکانیزم‌های فیدبک را برای جلب نظر ذینفعان، شرکا و کارکنان ایجاد می‌کنند و فرهنگ یادگیری و بهبود را تقویت می‌کنند. جلسات تأمل منظم و رویدادها به اشتراک گذاری دانش، یادگیری و نوآوری سازمانی را ارتقاء می‌دهند. برای مثال، یک سازمان غیر دولتی که کارگاه‌های آموزشی اجتماعی در زمینه کشاورزی برگزار می‌کند، کارت‌های فیدبک را برای جمع آوری اطلاعات از شرکت کنندگان در مورد ارتباط و سودمندی آموزش اجرا می‌کند. این فیدبک از طرح‌ها و محتوای کارگاه‌های آینده خبر می‌دهد.

با مدیریت مؤثر داده‌ها و استفاده از آنها برای بهبود برنامه، سازمان‌های غیر دولتی در افغانستان می‌توانند کیفیت، ارتباط و تأثیر مداخلات خود را افزایش دهند و در نهایت به تغییرات مثبت و توسعه پایدار در جوامع که به آنها خدمت می‌کنند کمک نمایند.

9-5 مؤلفه‌های کلیدی استفاده از داده‌ها برای بهبود برنامه

9-5-1. تجزیه، تحلیل و تفسیر داده ها: تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل پردازش، تمیز کردن و تجزیه و تحلیل داده‌های ارزیابی برای ایجاد بینش، روندها و الگوهای مرتبط با عملکرد و تأثیر برنامه است. سازمان‌های غیر دولتی باید از شیوه‌های تجزیه و تحلیل آماری و کیفی مناسب برای تفسیر یافته‌های ارزیابی، شناسایی یافته‌های کلیدی و نتیجه گیری عملی برای اطلاع رسانی مدیریت برنامه و تصمیم گیری استفاده کنند.

 چندین ابزار و نرم افزار مدیریت داده در دسترس سازمان‌های غیر دولتی در افغانستان است که ویژگی‌ها و کارکردهای متفاوتی را برای پشتیبانی از جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل و نیازهای گزارش دهی آنها ارائه می‌دهد. برخی از ابزارهای رایج عبارتند از

 ▪️مایکروسافت اکسل: مایکروسافت اکسل به طور گسترده توسط سازمان‌های غیر دولتی برای مدیریت داده ها، تجزیه و تحلیل و تجسم استفاده می‌شود. این تابع‌های اولیه صفحه گسترده برای سازماندهی و دستکاری داده‌ها و همچنان قابلیت‌های نمودار برای تجسم روندها و الگوها را فراهم می‌کند.

 ▪️اپلکشن Google Sheets: Google Sheets یک ابزار صفحه گسترده مبتنی بر ابر است که به چندین کاربر امکان می‌دهد در زمان واقعی در ورود و تجزیه و تحلیل داده‌ها با یکدیگر همکاری کنند. سازمان‌های غیر دولتی در افغانستان می‌توانند از Google Sheets برای ذخیره، تجزیه و تحلیل داده‌ها از راه دور استفاده کنند و آن‌ها را برای اعضای گروپی که در مکان‌های مختلف کار می‌کنند در دسترس قرار دهند.

 ▪️کیت داده باز (ODK): یک پلتفرم منبع باز برای ساخت فرم‌های جمع آوری داده‌های تلفن همراه و مدیریت داده‌های نظر سنجی در تنظیمات آفلاین است. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند از ODK Collect، یک برنامه تلفن همراه، برای جمع آوری داده‌ها روی تلفن‌های هوشمند یا تبلت‌ها استفاده کنند که سپس برای تجزیه و تحلیل با سرور مرکزی همگام سازی می‌شود.

 ▪️اپلکشن KoboToolbox: این یکی دیگر از پلتفرم‌های منبع باز برای طراحی فرم‌ها، جمع آوری داده‌ها به صورت آفلاین و تجزیه و تحلیل نتایج نظر سنجی است. سازمان‌های غیر دولتی در افغانستان می‌توانند از KoboToolbox برای ایجاد فرم‌های جمع‌آوری اطلاعات سفارشی و استقرار آن‌ها در دستگاه‌های تلفن همراه برای جمع آوری داده‌های میدانی استفاده کنند.

 ▪️اپلکشن CommCare: این یک پلتفرم جمع آوری داده و مدیریت پرونده تلفن همراه است که برای سازمان‌های غیر دولتی که در تنظیمات کم منابع کار می‌کنند طراحی شده است. این به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا برنامه‌های تلفن همراه سفارشی برای جمع آوری داده‌ها، مدیریت پرونده و نظارت بر برنامه ایجاد کنند.

 ▪️اپلکشن District Health Information:  یک پلتفرم نرم افزار منبع باز است که برای مدیریت و گزارش اطلاعات سلامت استفاده می‌شود. سازمان‌های غیر دولتی درگیر در برنامه‌های مراقبت صحی در افغانستان می‌توانند از این پلتفرم برای جمع آوری، تجزیه، تحلیل و تجسم داده‌های صحی در سطح مرکز و جامعه استفاده کنند.

 ▪️اپلکشن Research Electronic Data:  یک اپلکیشن امن مبتنی بر وب برای ساخت و مدیریت نظر سنجی‌ها و پایگاه‌های داده آنلاین است. سازمان‌های غیر دولتی که مطالعات تحقیقی یا ارزیابی را در افغانستان انجام می‌دهند، می‌توانند از REDCap برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل امن داده‌ها استفاده کنند.

  ▪️اپلکشن Tableau Public: یک ابزار تجسم داده است که به سازمان‌های غیر دولتی اجازه می‌دهد تصاویر تعاملی و جذاب از داده‌های خود ایجاد کنند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند از Tableau Public برای ایجاد داشبوردها و گزارش‌ها برای به اشتراک گذاشتن بینش با سهام‌داران و مردم استفاده کنند.

9-5-2. ترکیب درس‌های آموخته شده: ترکیب درس‌های آموخته شده شامل تقطیر بینش‌های کلیدی، موفقیت‌ها، چالش‌ها و توصیه‌های حاصل از یافته‌های ارزیابی برای اطلاع از تصمیم گیری و یادگیری برنامه‌ای است. سازمان‌های غیر دولتی باید نتایج ارزیابی را در گزارش‌ها، ارائه‌ها و محصولات دانش مختصر و قابل اجرا با نیازها و برتری‌های ذینفعان مختلف ترکیب کنند.

9-5-3. اشتراک گذاری یافته‌ها و توصیه‌ها: اشتراک گذاری یافته‌ها و توصیه‌های ارزیابی شامل انتشار نتایج به ذینفعان داخلی و خارجی، از جمله کارکنان برنامه، رهبری سازمان، اهدا کنندگان، شرکا و ذینفعان است. سازمان‌های غیر دولتی باید یافته‌های ارزیابی را با استفاده از کانال‌های ارتباطی مختلف مانند گزارش‌ها، ارائه‌ها، کارگاه‌ها و پلتفرم‌های دیجیتالی به‌طور شفاف، واضح و مؤثر به اشتراک بگذارند تا مسئولیت پذیری، یادگیری و اشتراک دانش را ارتقاء دهند.

9-5-4. تسهیل بازتاب و گفتگو: تسهیل بازتاب و گفتگو شامل سهیم ساختن ذینفعان در بحث‌های انتقادی، بازتاب‌ها و فرآیندهای حس‌سازی برای تجزیه و تحلیل یافته‌های ارزیابی، بازگشایی مفاهیم و ایجاد اجماع در مورد توصیه‌های عملی و مراحل بعدی است. سازمان‌های غیر دولتی باید فرصت‌های را برای گفت‌وگو، فیدبک و تأمل در میان ذینفعان ایجاد کنند تا درک مشترک، مالکیت و تعهد به بهبود و انطباق برنامه را تقویت کنند.

 9-5-5. اجرای برنامه‌های اقدام: اجرای برنامه‌های اقدام شامل ترجمه یافته‌های ارزیابی و توصیه‌ها به اقدامات، ابتکارات و ستراتیژی‌های مشخص برای رسیدگی به شکاف‌های شناسایی‌شده، سرمایه‌گذاری بر نقاط قوت و افزایش سودمندی و تأثیر برنامه است. سازمان‌های غیر دولتی باید برنامه‌های عملیاتی را بر اساس اولویت‌های ارزیابی، زمان بندی و منابع، تعیین مسئولیت‌ها و نظارت بر پیشرفت در جهت اجرا برای اطمینان از پاسخگویی و نتایج، تدوین و اولویت بندی کنند.

مزایای استفاده از داده‌ها برای بهبود برنامه

 ▪️تصمیم گیری مبتنی بر شواهد: استفاده از داده‌ها برای بهبود برنامه، تصمیم گیری مبتنی بر شواهد را با ارائه بینش‌های قابل اعتماد، به موقع و عملی در مورد عملکرد، نتایج و تأثیر برنامه امکان پذیر می‌کند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌ی در مورد طراحی، اجرا و تخصیص منابع برای بهینه سازی ستراتیژی‌های برنامه‌ی و دستیابی به نتایج مطلوب بگیرند.

 ▪️کیفیت برنامه ارتقاء یافته: بهبود برنامه مبتنی بر داده با شناسایی نقاط قوت، ضعف و زمینه‌های بهبود، کیفیت، ارتباط و سودمندی برنامه را افزایش می‌دهد. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند از یافته‌های ارزیابی برای اصلاح ستراتیژی‌ها، مداخلات و رویکردهای برنامه، رسیدگی به شکاف‌ها و چالش‌ها و بهینه‌سازی منابع برای به حداکثر رساندن تغییرات و تأثیرات اجتماعی استفاده کنند.

 ▪️افزایش پاسخگویی و شفافیت: بهبود برنامه مبتنی بر داده با نشان دادن تعهد سازمانی به یادگیری، سازگاری و بهبود متداوم، مسئولیت پذیری و شفافیت را تقویت می‌کند. سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند یافته‌ها و توصیه‌های ارزیابی را با ذینفعان، اهدا کنندگان و شرکا به اشتراک بگذارند تا دستاوردها، چالش‌ها و درس‌های آموخته شده برنامه را به نمایش بگذارند و در کار خود اعتماد و اعتبار ایجاد کنند.

 ▪️اشتراک و مشارکت ذینفعان: استفاده از داده‌ها برای بهبود برنامه ذینفعان، از جمله مردم، جوامع، اهدا کنندگان و شرکا را در فرآیند ارزیابی، تقویت مشارکت و مالکیت، مشارکت می‌دهد.